عرفان انسان گرا که از خراسان سرچشمه گرفته است در مقابل عرفان خدا محور قرار گرفت. اگر چه در بسیاری موراد با عرفان‌های دیگر اشتراک لفظی و معنایی دارد اما از ویژگی های منحصر به فرد آن توجه به انسان و حتی نشاندن انسان به جای کعبه بود چندان که حرمت به انسان را بر سفر حج را و طواف کعبه ترجیح دادند، افزون بر آن نوعی جدال و بگومگو با خدا در دفاع از انسان داشتند. پیش زمینه‌ها و رشد عرفان انسان‌گرا را در فرهنگ و ادب پارسی می‌توان جستجو کرد که به همت سامانیان بازخوانی تازه‌ای بود از زبان و ادب ایرانی قبل از اسلام.
نقش دهقانان و سامانیان در شکل گیری زبان پارسی بعد از اسلام و میراثی برای عرفان انسان‌گرا
