شریعتی از نگاه نسل زمانۀ خود، ندای عدالت و آزادی بود و همچنین از اسلامی سخن می‌گفت که با اعتقادات و باورهای سنتی بسیار تفاوت داشت. اسلام شریعتی نوعی الهیات رهایی بخش بود و معنای تازه‌ای از عرفان را در خود داشت که با رویکرد کسانی مانند "نیکوس کانتزاکیس" همدلی‌های بسیار داشت.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
از عرفان خدا محور تا عرفان مردم گرا / چشم انداز ایران، شماره 103/ گفتگو با علی طهماسبی
از ترفند‌های دستگاه خلافت یکی هم این بود که مراسم حج را تا می‌توانستند رونق دهند. چاه‌های آب در مسیر کاروانیان حج را ترمیم می‌کردند خدمات ویژه برای زائرین در نظر می‌گرفتند. در مکه، سفره‌های عظیم پهن می‌شد و زائران را اطعام می‌کردند، پرده‌های زرنگار دور کعبه می‌کشیدند و همه اینها به نام خلیفه انجام می‌شد. خطبه هم که می‌خواندند، اول نام خدا و بعد نام خلیفه بود.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پرسش‌گر هستی، یا راوی رؤیاها؟
“رؤیا” لایه‌های پیچیده و متفاوتی دارد. همه‌ی مردم از زن و مرد، در همه‌ی سنین با رؤیا سر و کار دارند اما ظهور رؤیا در نزد هرکسی متناسب با فهم‌ها، دغدغه‌ها، نیازها، پرسش‌ها، ترس‌ها، امیدها، وسواس‌ها و بسیاری چیزهای دیگر متفاوت می‌شود.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تفاوت ابراهیم تورات با ابراهیم قرآن
روایت تورات از ابراهیم، با روایت قرآن بسیار متفاوت است. اما به‌نظر می‌رسد که اغلب مفسرین که سال‌ها بعد از بعثت به تفسیر آیات قرآن پرداختند، همان روایتی را پسندیدند که در تورات آمده بود و داستانِ ابراهیم را با رویکردی توراتی تفسیر کردند....
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
فصل دهم: حافظ و میراثِ پر تناقض یک دوره‌ی تاریخی
از ورود اعراب به ايران تا روزگارِ حافظ را یک دوره‌ی کامل برای زبان و ادب پارسی دانسته‌ام و ديوانِ حافظ انگار حاصلِ اين دوره‌ي پر فراز و نشيب است. آنچه به اين دوره‌ي تاريخي، ويژگي بخشيده و آن را از ديگر دوره‌ها متمايز کرده است، زبان و ادب و عرفان است. گمانم اشاره‌اي کوتاه به روند شکل‌گيري اين دوره بي‌مناسبت نباشد، البته از آن منظر که من دريافته‌ام. اگرچه در فصل‌هاي پيشين، کم و بيش نکته‌هايي در اين باره نوشته بودم.
فایل پی دی اف: فصل دهم: حافظ و میراثِ پر تناقض یک دوره‌ی تاریخی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
فصل نهم: حافظ، رند ریاکار
گوشه‌هایی از وقایع روزگار حافظ، فروپاشی حکومت ایلخانان و آشوب دوباره در سرتاسر ایران. در همین کشاکش‌ها و هیبتِ شمشیرهای خون چکان است که حافظ را رند ریاکار یافتم.
فایل پی دی اف: فصل نهم: حافظ، رند ریاکار
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بعداز هجوم مغول به ايران و فروپاشي دستگاه خلافت عباسيان در بغداد، تغييراتي هم درزبان و فرهنگ و مذهب ايرانيان پديد آمد که زمینه‌هاي استقلال ایران را هم فراهم آورد. اين فصل را همچنين مي‌توان به عنوان مقدمه‌اي براي فصل بعد تلقي کرد که گذري به شعر حافظ است
فایل پی دی اف: فصل هشتم، دوره‌ی ایلخانان
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
فصل هفتم: حدیث مورچه و سلیمان و سعدی
مي‌خواستم از سعدي و دوره‌ي ايلخانان بنويسم، مطلب را چندان گسترده يافتم که از حد مقاله بسيار فراتر مي‌شد. تنها به داستان مورچه و سليمان قناعت کردم شرحي کوتاه از سليمان و ملکه‌ي سبا در عهد عتيق تا سليمان و مورچه و ملکه‌ي سبا در قرآن. سپس همين معناي نمادينِ رادر بوستان و گلستان سعدي پي گرفته‌ام
فایل پی دی اف: ادب و عرفان انسان گرا، فصل هفتم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
فصل ششم: گذری به کوی مولوی
رويکردِ تعالي جوي مولوي و تاویل‌هاي معنويِ او از قرآن و انسان و بازخوانيِ روایات کهن بسي ارجمندو دل انگیز است در عین حال شورمندي‌هاي وي در عشق به تعالي،گاهي به مضامین خرافي و باور به غیب‌گویي‌هاي عجیب هم کشیده مي‌شود. همچین به‌نظر مي‌رسد همان شورمندی به امر متعالي سبب شده است که توجه چنداني به مردمانِ فرودست و معمولي نداشته باشد
فایل پی دی اف: ادب و عرفان انسان‌گرا، فصل ششم
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
فصل پنجم، غیبت خردگرایی در عرفان و تلاش فردوسی
تلاش فردوسی در سرودنِ شاهنامه و طرحِ خردِ پهلوانی، در ادامه‌ی کارِ فرهنگی دوره‌ی سامانیان بود که ظاهرا در پی ایجاد حکومتی ملی بودند. اما با فروپاشی دولت سامانیان و شکل گیری حکومت‌های ترک نژاد، و به ویژه نا امنی‌های دوره‌های پس از آن در خراسان، در بخش نسبتا گسترده‌ای از ادبیاتِ عرفانی و صوفیانه، خرد پهلوانی، جای خود را به ادبیاتِ تسلیم و زاری داد
فایل پی دی اف:
ادب و عرفان انسان‌گرا، فصل پنجم: فردوسی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
فصل چهارم: ابوالحسن خرقانی
ظهور ادیانی چون مزدایی، یهودی، مسیحیت و اسلام هم برای اثبات خدا نبود، بلکه برای ارائه‌ی خوانشِ متفاوتی از خدا بود تا شاید در برابرِ خوانشِ نظام‌های مسلطِ پیش از خود قرار گیرد. و ابوالحسن نیز از آنانی بود که در برابر نظامِ مسلط، خوانشی دیگر از انسان و خدا را نشان داد. در این فصل تحول باورهای دینی را از خشونت به مهر در نزد ابوالحسن می بینیم
فایل پی دی اف: ادب و عرفان انسان‌گرا، فصل چهارم: ابوالحسن خرقانی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
فصل سوم: حلاج
او اگرچه ایرانی بود اما به‌پارسی ننوشت در عین حال تاثیر حیرت‌انگیز او در ادبِ پارسی و عرفانِ انسان‌گرا و به ویژه در خراسان، بر آنم داشت تا در این سلسله مقالات یادی هم از آن بزرگ داشته باشم. در این یاد، به ویژه اشاراتی داشته‌ام به روزگار حلاج در بغداد و تفاوت روایات تاریخی از یک سو و روایات تذکره‌ها از سوی دیگر
فایل پی دی اف: ادب و عرفان انسان‌گرا، فصل سوم: حلاج
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
فصل دوم
در اين فصل، گذاري هست از عرفانِ خدامحورِ عراق به عرفانِ انسان‌گراي خراسان، و اشاره‌ي کوتاهي به بايزيد بسطامي به عنوان اولين عارفي که خدا را نه در حجاز که در سرزمين خود هم يافت و نيازمندان را نيز جاي کعبه نشاند و به‌نظر مي‌رسد که زبان و فرهنگ و حوادث سياسي در اين چرخش نقش به‌سزايي داشته است.
فایل پی دی اف: ادب و عرفان انسان گرا. فصل دوم: بایزید ا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
فصل اول:
در اين فصل، اشاره‌اي بسيار کلي و گذرا داشته‌ام به شکل‌گيري پارسي دري بعد از اسلام و بهره جستنِ خراسانيان از اين زبان در قلمرو ادب و عرفانِ انسان‌گرا در برابر دستگاه خلافتِ عباسيان
فرمت پی دی اف : ادب و عرفان انسان گرا، فصل اول
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
